Astronot yemekleri nasıl hazırlanır, diye hiç merak ettiniz mi? Aklınıza, dünyadaki alışılmış besinlerin bildik yöntemlerle uzaya gönderilmesi geliyorsa yanılıyorsunuz. Çünkü astronot yemekleri yer çekimsiz ortama uygun, kolay hazırlanabilir, uzayda değişen insan fizyolojisinin ihtiyaçlarına göre tasarlanmaktadır. Bunun yanında uzay aracına devasa kilerler eklenemeyeceği için yiyeceklerin az yer kaplaması ve uzun süreli raf ömrüne sahip olması da önemlidir.
Astronot yemekleri için bir hazırlık yaparken bir dizi sorunun çözümü gerekiyor. Bu da astronot yemeklerinin bu alanda uzmanlaşmış kişiler tarafından geliştirilmesinin nedeni. Peki, günümüzde bu alanda uzmanlaşmış bilim insanları astronotların beslenmesi için nasıl bir çözüm buldular? Bu sorunun cevabı için uzay yemekleri üzerine yapılan çalışmalara bakmak gerekmektedir.
Uzay Yemekleri Üzerine Çalışmalar
Öncelikle, astronot yemekleri araştırmaları deyince akla hemen NASA geliyor ama bugün, az sayıda özel uzay araştırmaları kurumları da var. NASA başta olmak üzere diğer ülkelerin resmi uzay araştırmaları birimlerinin ve özel kurumların astronotların uzaydaki beslenmeleri üzerine farklı çalışmalar yaptıklarını biliyoruz. “Aşçılık” ya da “yemek pişirme” yerine “çalışma” diyoruz çünkü beslenme konusunda bildiğimiz her şey uzayda değişiyor. Zira, yer çekimi ve diğer farklılaşan etkenlerle insan fizyolojisi ve gereksimleri için uzayda bazı değişiklikler söz konusu oluyor.
NASA’da bu özel yemekleri hazırlayan departmana Space Food Systems Laboratory deniyor. Çoğu araştırmada da NASA tarafından yapılan çalışmalar kaynak gösteriliyor. Peki, NASA astronot yemekleri konusunda neler yaptı ve yapıyor? Bu sorunun yanıtı için uzaya giden ilk yemeklerden bugüne değişenlere bakmalıyız.
Astronot Yemeklerinin Evrimi
Bu konuyu iyi kavrayabilmek için önce biraz insanlığın uzay maceralarının başlangıcına gitmek gerek. 12 Nisan 1961 yılı, bu açıdan çok önemlidir. İlk insan, bu tarihte uzaya gitmiştir. Rus Yuri Gagarin, Vostok 1 adı verilen araçla uzaya giden ilk insan oldu. Bundan sonra bilindiği üzere ABD ile Ruslar arasında büyük bir uzay yarışı başladı. Aslında o yarış, bugün bu alanın çok büyük bir ivme yakalamasına neden oldu. Peki, 1961’den bu yana uzaya gönderilen insanlar için araca yerleştirilen yiyeceklerde ne gibi değişiklikler oldu?
Bu sorunun yanıtı, değişen teknoloji ve onu gıda endüstrisinde kullanmak ile yakından ilişkili. 1960’lı yıllarda uzaya giden insanlar yani astronotlar için hazırlanan yiyecekler, kraker ya da kurutulmuş ekmek gibi ürünlerdi. Yer çekimsiz ortamda akışkan sıvılar, çatal bıçak gerektiren besinler tercih edilemiyordu. Zamanla ambalajlarda değişiklik yapılarak farklı çözümler üretildi. Bunda tat alma duyusunda kayıp yaşayan astronotların uzun süreli olarak iyi beslenmesi ihtiyacı etkili oldu. Günümüzde ise dondurularak kurutulmuş besinler tercih ediliyor. Peki, dondurarak kurutma ne demek?
Gıda Kurutma Yöntemleri ve Dondurarak Kurutma
Besinleri dondurarak saklamak çok bilinen bir gıda saklama yöntemi. Hatta pek çok evde derin dondurucu cihazlar da var. Bilindiği üzere bu yöntemde besin, içerdiği su ile birlikte donuyor ve sonra da donan suyun tekrar sıvılaşması ile kullanıma hazır hale geliyor. Bu yöntemde bazı besin değerleri, tat, koku ve renk kaybı olabiliyor. Ayrıca her besin için uygun bir yöntem de değil. Örneğin, çikolatayı dondurup çözdürdüğünüzde özelliğini kaybettiğini görebilirsiniz.
Gıdaları saklama yöntemlerinden biri de konserve yapmak. Bu yöntem de çok tercih ediliyor ama her ürünün konservesini yapmak mümkün değil. Ayrıca konservenin raf ömrü sınırlı ve besinlerde taze haline göre bazı değişimler söz konusu oluyor.
Güneşte kurutmak, kükürtleme ile kurutmak da çok tercih edilen gıda saklama seçenekleri. Son yıllarda besinlerin değerlerini en yüksek oranda koruyacak saklama yöntemi olarak dondurarak kurutma öne çıkıyor. Renk, koku, tat ve besin değerlerini koruması, az yer kaplaması, tüketilir hale getirmenin çok kolay olması gibi nedenlerle bu yöntem uzayda beslenme için en iyi alternatif. Ayrıca ev ve profesyonel mutfaklar için de giderek yaygınlaşıyor.
Astronotlar Uzayda Ne Yer?
Astronotlar, uzayda hemen hemen her besini tüketebilirler. Ancak besinlerin bazı proseslerden geçmesi gerekir. Bu proseslerin amacı ise uzaya taşıyacağımız bakteri ve mantar türleri için dikkatli olmak, astronotların yeterli beslenmesini sağlamak, kolay hazırlanabilir ve az yer kaplayan ve uzun süre dayanabilen ürünler sunmaktır. İşte tüm bu özellikleri karşılamak için de üç yöntemin kullanıldığı gıdalar uzayda tüketilir. Bu yöntemler şu şekilde sıralanabilir:
- Dondurularak kurutulmuş sulandırılabilir besinler,
- Termostabilize edilmiş besinler,
- Işınlanmış besinler
Besinleri Dondurarak Kurutma
Freeze dryer makineleri; besinlerin değerlerini, renk, koku ve tatlarını korurken onların daha az yer kaplayarak daha uzun süre taze kalmalarını sağlar. Bu nedenle astronot yemeklerinin hazırlanması için en çok tercih edilen yöntemdir. Bu şekilde meyveler, sebzeler, et, balık, çikolata, peynir, süt gibi hemen her besin saklanabilir.
Besinleri Termostabilize Etme
Bu yöntem, gıdaya ısıl işlem uygulanması esasına dayanır. Poşetlere konulmuş çorbalar, aynı şekilde erişte ve makarnalar, tatlılar ve diğer yemekler termostabilize edilerek uzayda tüketilmek üzere hazırlanır.
Besinleri Işınlama
Özellikle et ürünleri için ışınlama çok yaygın bir saklama yöntemidir. Astronot yemekleri içinde yer alan etler için de ışınlama yapılıyor. Kırmızı et, tavuk, hindi gibi besinlere uygulanan ısı işlemi, onların oda sıcaklığında saklanmasına olanak veriyor. Ayrıca paket açıldıktan sonra ısıtılmaları, tüketim için yeterli oluyor.
Astronot Yemeklerinin Hazırlanması
Yukarıdaki yöntemlerle hazır halde uzay aracına konulan besinlerin hazırlanması genellikle kolaydır. Astronot yemeklerinin hazırlanması için çoğu zaman besine su ilave etmek ya da ısıtmak yeterlidir. Ancak ısıtma yöntemi, uzay aracı içinde çok istenen bir seçenek değildir. Bu da astronot yemeklerinin hazırlanması konusunda sadece su eklemenin çok daha fazla tercih edilmesinin nedeni. Bu nedenle de uzay yemekleri geliştiren uzmanlar, dondurarak kurutma uygulanan besinlere odaklanmaktadır.
Bugünün araştırmaları gösteriyor ki, uzay aracı ile yapılacak uzun süreli bir insanlı seyahat için hala yeterli verimlilik söz konusu değil. Ancak çalışmalar devam ediyor. Gelecek yıllarda uzay aracı içinde bitki yetiştirme ve üç boyutlu yazıcıdan besin elde etme gibi yöntemler de daha fazla uygulanabilir hale gelecektir.
Önceki yazımıza https://liyolife.com/tr/dondurulmus-meyve-saglikli-mi/ linkinden ulaşabilirsiniz.
